Bespiegelingen
Sociaal-pedagoog Jannie van Dijken wil hoop tonen in beelden en schilderijen
‘De storm is er wel, maar je kunt beter dansen’
In haar jeugdjaren was Jannie van Dijken- van den Bos (73) niet zo vrolijk, maar het lukte om zich aan dit gevoel te ontworstelen. Nu helpt ze anderen en staat lichtheid, liefde, hoop en schoonheid centraal in haar beelden en schilderijen.
‘Ontvangend leven’ is de titel van het bronzen beeldje dat buiten bij de voordeur staat. Het is een persoon met uitgestoken handen. ,,Om te ontvangen en te geven”, licht ze toe. Jannie kwam in 2019 met haar man in Barneveld wonen en ze begonnen hier samen een praktijk, want zij is sociaal-pedagoog en Jos is psycholoog. Samen hebben ze drie kinderen: Martin, Annemieke en Willeke.
,,Ik heb Gods genade nodig, om het leven volop te ontvangen. Dan kun je als christen ontspannen”, refereert Jannie nog even aan het beeld dat voor haar woning staat. ,,Om je energie te gebruiken en plezier te hebben. Het diepste leven krijg je van God, door te luisteren, te kijken en al je zintuigen te gebruiken. Hij is goed en wil ons alles geven. Als je je geliefd weet, mag je ontspannen en zijn wie je bent. Tegelijk merken we dat sommige mensen enorm geleden hebben aan het leven. Dan moet je heel hard werken om er bovenop te komen.”
Het beeldje is van haar eigen hand, want de Barneveldse is namelijk ook kunstenaar. Ze maakt beelden schilderijen, waarvan er een aantal in huis te zien zijn. Ze ogen opvallend licht en vrolijk. Met haar vaardigheid gaf ze mensen ook les in meditatief schilderen om hun gevoelens creatief te uiten.
[TYPE KIND] Op tafel ligt een beeldje van een jongetje dat op de grond kruipt en speelt. In de achtertuin staat een gepatineerd beeldje van een vader met zijn zoon op schoot. Als ze boetseert, creëert ze meestal personen. Ze toont foto’s van een beeldje met daarop de kleinkinderen van haar zus die in Amerika woont. De expressie laat iets zien van elk type kind. ,,De een is zeer actief, de ander is wat gesloten en de derde is zeer ondernemend en vrolijk. Ik vind het belangrijk wie ze zijn en dat probeer ik te laten zien. Als ik ze dan boetseer, bid ik tegelijk voor die kinderen. Toen ik het beeld bij dat gezin thuis ging brengen, drukte de oudste het heel verguld tegen zich aan en zei ‘That’s me’.”
Een ander beeld bestaat uit vier lossen delen, met vader, moeder en twee kinderen. Toch is meteen duidelijk dat ze wel bij elkaar horen, want de forse armen van pa en ma staan wijd open om hun kroost te omarmen. Jannie beaamt dat veiligheid een basale waarde is voor kinderen om gezond op te groeien. ,,Omdat hier elk persoon los is, kun je ermee spelen, om de verhoudingen naar elkaar te veranderen. Dat symboliseert de pittige omgang die ze met elkaar hebben, al is het een prima gezin.”
In haar atelier op de eerste verdieping gaat ze als kunstenaar aan de slag. Hier vertelt Jannie dat ze de artistieke talenten pas op haar dertigste ontdekte. Vóór die tijd was het leven niet altijd gemakkelijk, want in Bergschenhoek groeide ze op in een gezin met veertien kinderen. Ondanks het feit dat ze goede ouders had, sneeuwde ze als elfde in de rij behoorlijk onder, terwijl Jannie heel prikkelgevoelig is, wat niet bevorderlijk was in het grote, drukke gezin.
Hier moest ze zelf een manier voor vinden om overeind te blijven en dat lukte redelijk goed. Jannie volgde een opleiding tot A-verpleegkundige en werkte in ziekenhuizen in Rotterdam en Delft, ook op de ic-afdeling. Toch had ze altijd een ,,droevige inslag”, zoals ze het noemt.
[WATERTUIN] Die kwam pas echt boven tafel toen de Barneveldse rond haar dertigste beviel van haar tweede kind. Want na de bevalling viel ze in 1980 ten prooi aan een postnatale depressie. ,,Dan kom je in de psychiatrie terecht, maar in die tijd was er niet zoveel aandacht voor dit soort dingen. Mijn gevoelsleven was namelijk niet ontwikkeld, omdat ik in mijn kindertijd te weinig aandacht had gehad. Je bedenkt allerlei manieren om te overleven. Ik kreeg er geen zicht op en leefde in het donker. Eén trauma is iets wat je aan kunt wijzen, maar in mijn geval is het net zoiets als gebrek aan vitamine c. Ik kreeg geen adequate hulp voor het gebrek aan affectieve aandacht.”
Totdat ze na drie jaar bij instelling De Hezenberg een psycholoog trof die haar op het goede spoor zette. Hij spoorde Jannie aan om haar creatieve talenten te ontwikkelen, waarna ze merkte dat boetseren haar enorm goed deed. ,,Die grove motoriek werkte fantastisch, want de gevoelens die ik niet kon vertellen, gooide ik in beeld eruit.” Een beeld van een man met een gebogen hoofd en een rugzak herinnert heel symbolisch aan die donkere tijd.
Bovendien werd ze aangespoord om te gaan studeren, zodat ze een hbo-diploma sociale pedagogiek behaalde. ,,Dat was fantastisch om te doen, met een heel breed vakkenpakket. Ik worstelde zelf zo en leerde hier te begrijpen wat er in een mens om kan gaan. Dit gaf inzicht, waar ik iets mee kon.”
Voor haar kinderen maakte Jannie een boekje met de titel ‘De watertuin’, waar ze met autobiografische teksten, poëzie en collages haar verhaal vertelt en laat zien. ,,Ze weten er wel van, maar op deze manier maak je nog meer duidelijk wat er in mij speelde. Deze belangrijke tijd in mijn leven heb ik mede op die manier verwerkt.” Met de abstracte collagekunst, waarvoor ze papier scheurde, kon ze haar gevoelsleven bloot leggen.
[NAVIGATORS] Thuis ging Jannie in het grote gezin mee naar de hervormde kerk. Ze wist van het bestaan van God, maar voor haar was het niet helder wie Zijn kinderen waren. Toen ze op twaalfjarige leeftijd van haar moeder ook geen antwoord kreeg op de vraag hoe ze kon geloven, had de puber er genoeg van.
Totdat ze op negentienjarige leeftijd in contact kwam met studentenvereniging de Navigators. ,,Daar ontdekte iemand bij mij een verlangen, onder al mijn kritiek en sombere gemoed. Hij legde uit dat God me accepteerde zoals ik ben. De Here Jezus is de verbinding naar Hem toe. Daar kon ik gewoon om vragen. Toen kreeg ik antwoord op mijn vraag ‘hoe’ en ben ik op een avond in gebed gegaan. Op den duur zag ik aan de leden van de Navigators hoe ze leefden en ontdekte ik dat ze in hun geloof investeerden. Door gebed en te lezen in de Bijbel raakte ik er meer bij betrokken en leerde ik hier ook mijn man kennen.”
Samen werkten Jannie en Jos maar liefst 29 jaar voor de Navigators. Ze trainden onder meer kringleiders en evangelisatiecommissies bij kerken, van katholiek tot hervormd en van gereformeerd tot baptisten. In het verlengde van haar studie zette ze samen met anderen van de Navigators een afdeling geloofsopvoeding op. ,,Want dat is nu iets anders dan vroeger. Tot de jaren vijftig had je een morele opvoeding, om te weten wat goed of fout was. Er was een kompas en één richting die je op moest. Daarna kreeg je een enorme diversiteit in de samenleving en tot het eind van de jaren tachtig was het in de pedagogiek stil om daar iets over te zeggen. Ortho-pedagoog Wim ter Horst schreef daar een boekje over en dat gedachtengoed heeft ons gevoed. We hebben ook met hem samengewerkt. Want tegenwoordig heb je geen kompas, maar een radarscherm, waar vliegtuigen, drones, schepen en social media op binnen komen. Interpretatie daarvan kun je niet alleen, daar heb je hulp bij nodig. Dat vraagt dus een hele andere manier van opvoeden.”
Na een hervormde en gereformeerde opvoeding, zijn Jannie en Jos samen lid geworden van de Nederlandse Gereformeerde Kerken. ,,Daar voelen we ons wel thuis. Het is een warme geloofsgemeenschap. Maar ik zit hier op ons hofje in een kring van de hervormde kerk. Dat bij elkaar vind ik niet zo ingewikkeld.”
[HOOP] In haar kunstwerken kan Jannie veel kwijt van haar geloof. ,,Ik wil dat de lieflijkheid en de goede kant van God tot uitdrukking komt. Dat heeft te maken met schoonheid en kwaliteit. Ik bid ervoor en vraag om de gave om dit te kunnen doen. Als ik dan naar deze drie aquarelletjes kijk (wijst naar de muur), dan vind ik ze prachtig. Dat mag ik van mijn eigen werk best zeggen (schatert).”
Ander werk van haar bezit ook een donkere kant, omdat het leven niet altijd licht is. ,,Maar eigenlijk wil ik contact krijgen met mooie dingen die mij raken. Met mijn schilderijen wil ik anderen daar iets van mee laten beleven. De kunst is tegenwoordig vaak zo heftig en met een negatieve invalshoek. Dat is een makkelijke manier om indruk te maken. Want het lelijke van een mens, hakt er vijf keer zo hard in dan het mooie. Maar mijn wens is dat iemand hoop krijgt, als hij of zij naar mijn werk kijkt.”
Ze wijst nog naar een schilderij dat ‘Danser in de storm’ heet. ,,De storm is er wel, maar je kunt beter dansen. Probeer van de goedheid van God uit te gaan, ondanks alle ellende en problemen. Dat is een kunst. Een evenwichtskunst, net als een danser, want die moet zijn evenwicht bewaren. In een Corinthebrief staat ook iets over die contrasten: ‘Als bedroefd, maar altijd blijde. Als zwak, maar toch sterk’. Je hebt in het leven genoeg problemen, maar God wil je kracht geven om die te hanteren.’”
Jannie houdt ook veel van muziek. Daarom volgde ze een opleiding aan het conservatorium om muziek te maken met kinderen onder de vier jaar. Vervolgens bracht ze dit zeven jaar in de praktijk met kinderen en ouders bij de Navigators en op muziekscholen. Bovendien schreef ze liedjes en muzikale prentenboeken. Het lied waar ze zelf enorm van houdt is Psalm 23 uit een requiem van de Engelse kerkmusicus Rutter. ,,’The Lord is my shepherd’. Zijn muziek is dynamisch en lieflijk. Het vloeit als water over je heen.”
Op zaterdag 24 juni zet Jannie van Dijken haar atelier open voor geïnteresseerden in haar kunst: beelden in brons en in klei, schilderijen, aquarellen, pentekeningen. Van 10.30 tot 11.30 uur is er een workshop ‘toongroepen in tekenen’ en van 14.00 tot 15.00 uur een workshop ‘Beginnende liefde voor klei’. Aanmelden is niet nodig, terwijl er maximaal tien personen deel kunnen nemen. Het adres is: Hertespoor 55 in Barneveld. Tel. 06 24840906 / www.jannievandijken.nl .
Freek Wolff
21 juni 2023
